Ryzyko dysleksji i jego symptomy
Termin „ryzyko dysleksji” oznacza zagrożenie wystąpieniem specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Przejawia się trudnościami w opanowaniu czytania i pisania, obserwowanymi od początku nauki szkolnej oraz objawami opóźnienia funkcji poznawczych (głównie językowych) i ruchowych, które są wyznacznikiem nabywania umiejętności szkolnych.
Termin „ryzyko dysleksji”, wprowadziła prof. M. Bogdanowicz w 1993 r., w swoich wystąpieniach, a następnie upowszechniła dzięki publikacjom i Skali Ryzyka Dysleksji (SRD).
Symptomy zaburzeń można zauważyć już w okresie poniemowlęcym, ale, żeby je dostrzec, należy je znać.
Dzieckiem „ryzyka” specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu jest każde dziecko pochodzące z nieprawidłowo przebiegającej ciąży i skomplikowanego porodu. Dlatego należy uważnie obserwować rozwój dzieci urodzonych przedwcześnie, w zamartwicy, z niską masą urodzeniową , w złym stanie fizycznym (szczególnie gdy wartość w skali Apgar jest poniżej 6 punktów). Duże prawdopodobieństwo wystąpienia tych trudności dotyczy także dzieci z rodzin w których dysleksja rozwojowa, opóźnienie rozwoju mowy, oburęczność i leworęczność już się pojawiły.
Stwierdzenie „ryzyka dysleksji” wcale nie musi oznaczać rozpoznania, a w konsekwencji diagnozy dysleksji.
Wczesne symptomy, które mogą zapowiadać wystąpienie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu.
Wiek niemowlęcy (pierwszy rok życia)
motoryka duża– opóźniony lub nietypowy rozwój ruchowy.
Dzieci nie raczkują lub mało raczkują, gorzej utrzymują równowagę w pozycji siedzącej i stojącej. Przejawiają minimalne dysfunkcje neurologiczne, jak np. obniżone napięcie mięśniowe, asymetryczną pozycję ciała podczas leżenia i siedzenia, utrzymujące się pierwotne odruchy wrodzone, które powinny zaniknąć do końca pierwszego roku życia.
Wiek poniemowlęcy (2-3 lata)
motoryka duża– opóźniony rozwój ruchowy.
Dzieci mają trudności z utrzymaniem równowagi. Później zaczynają chodzić, biegać.
motoryka mała– opóźniony rozwój motoryki rąk.
Dzieci są mało zręczne manualnie, mało samodzielne podczas czynności samoobsługowych (samodzielnego jedzenia/łyżką, ubierania się/zakładania butów, zapinania dużych guzików),
a także mało sprawne w zabawach manipulacyjnych (np. budowanie budowli z klocków).
funkcje wzrokowe, koordynacja wzrokowo-ruchowa– opóźnienie rozwoju grafomotorycznego.
Dzieci nie próbują same rysować, w wieku dwóch lat nie potrafią narysować linii, w wieku ok. 3 lat nie potrafią naśladować kierunku poziomego i pionowego linii, w wieku 3 lat nie potrafią narysować koła,
funkcje słuchowo-językowe– opóźnienie rozwoju mowy.
Dzieci później wypowiadają pierwsze słowo (po pierwszym roku życia), proste zdania (po 2 roku życia), zdania złożone (w wieku ponad 3 lat).
Wiek przedszkolny (3-5 lat)
motoryka duża– niska sprawność ruchowa w zakresie ruchów całego ciała, które objawiają się tym, że dziecko słabo biega, ma trudności z utrzymaniem równowagi np. podczas chodzenia po linii krawężnika, z trudem uczy się jeździć na rowerku trzykołowym lub hulajnodze, ma trudności podczas zabaw ruchowych,
motoryka mała– słaba sprawność ruchowa rąk, która przejawia się poprzez trudności i niechęć do wykonywania czynności samoobsługowych, np. zapinania małych guzików, sznurowania butów, zabaw manipulacyjnych np. nawlekanie korali,
koordynacja wzrokowo-ruchowa– w zakresie której dziecko ma trudności z budowaniem z klocków, niechęć do rysowania (nawet uproszczonych rysunków), nieprawidłowym sposobie trzymania ołówka/kredki w palcach, w rezultacie dziecko, rysując, za mocno lub za słabo go przyciska, brakiem umiejętności rysowania koła (w wieku 3 lat), kwadratu i krzyża (w wieku 4 lat), trójkąta i kwadratu (w wieku 5 lat),
funkcje wzrokowe– zaburzenia w rozwoju objawiają się: poprzez nieporadność w rysowaniu (forma rysunków jest prymitywna, lecz może być bogata treściowo, dziecko słownie uzupełnia braki w rysowaniu); trudnościami w składaniu według wzoru obrazków pociętych na części, puzzli, mozaiki,
funkcje słuchowo-językowe– zaburzenia rozwoju stają się widoczne poprzez: opóźniony rozwój mowy, nieprawidłową artykulacje wielu głosek, trudności z wypowiadaniem nawet niezbyt złożonych wyrazów (częste przekręcanie wyrazów), trudności z rozpoznawaniem i tworzeniem rymów, trudnościami z zapamiętaniem i przypominaniem nazw (sekwencji nazw takich jak pory dnia, nazwy posiłków), trudności z zapamiętaniem krótkich wierszyków, wyliczanek, piosenek, trudności z budowaniem wypowiedzi , używanie głównie zdań prostych. Często występuje mały zasób słownictwa,
lateralizacja– opóźniony rozwój, brak preferencji jednej ręki,
orientacja w lewej i prawej stronie schematu ciała i w przestrzeni– czyli opóźnienie orientacji, często z końcem wieku przedszkolnego dziecko nie potrafi wskazać prawej ręki (myli się).
Klasa I (6-7 lat)
Objawy jak wyżej oraz dodatkowe trudności w zakresie:
motoryki dużej– nadal obniżona sprawność ruchowa, która objawia się tym, że dziecko słabo biega, skacze, ma trudności z wykonywaniem ćw. równoważnych np. chodzenie po linii, stanie na jednej nodze, wykazuje trudności w nauce jazdy na nartach, łyżwach, rowerze,
motoryki małej– mała sprawność manualna, która charakteryzuje się trudnościami z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi, np. wiązaniem sznurowadeł na kokardkę, używaniem widelca, nożyczek, trudności z opanowaniem prawidłowych nawyków ruchowych podczas rysowania i pisania, np. gdy pomimo wielu ćw. dziecko nadal niewłaściwie trzyma ołówek w palcach, w niewłaściwym kierunku kreśli linie pionowe (od dołu do góry) i poziome (od prawej do lewej),
koordynacji wzrokowo-ruchowej– zaburzenia objawiają się w trudnościach z rzucaniem i chwytaniem piłki, trudnościami w rysowaniu szlaczków, odtwarzaniu figur geometrycznych (np. rysowaniem rombu w wieku 6-7 lat),
funkcji słuchowo-językowych– zaburzenia objawiają się poprzez: przekręcanie „trudniejszych” wyrazów (przestawianie głosek i sylab), błędy w budowaniu wypowiedzi, błędy gramatyczne, trudnościami z dokonywaniem operacji (analizy, syntezy, opuszczania, dodawania, zastępowania, przestawiania) na cząstkach fonologicznych (sylabach, głoskach), trudnościami rozpoznawaniem i tworzeniem rymów i aliteracji, trudności z zapamiętywaniem wierszy, piosenek, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie, trudności z zapamiętywaniem nazw, trudności z zapamiętywaniem materiału uszeregowanego w serie i sekwencje takiego jak dni tygodnia, pór roku, sekwencji czasowych: wczoraj- dziś- jutro i sekwencji cyfr: szeregów 4 cyfrowych,
funkcji wzrokowych– trudności które można dostrzec dotyczą wyróżniania elementów z całości, ale też ich syntetyzowania w całość np. podczas budowania według wzoru konstrukcji z klocków/układania mozaiki, trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki, trudności z odróżnianiem kształtów podobnych np. figur geometrycznych, liter m-n, l-t-ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych na płaszczyźnie (np. liter p-g-b-d),
lateralizacji– opóźnienie procesu lateralizacji- obserwujemy brak ustalenia ręki dominującej, dziecko nadal jest oburęczne i obuoczne,
orientacji w czasie–zaburzenia dotyczą trudności z określaniem pory roku/dnia,
czytania– nasilone trudności w nauce czytania, dla których charakterystyczne jest to, że dziecko czyta bardzo wolno, głównie głoskuje i nie zawsze dokonuje poprawnej syntezy, często przekręca wyrazy, nie rozumie przeczytanego zdania,
pisania– można zaobserwować, że dziecko często zapomina litery, myli je, pisze litery i cyfry zwierciadlanie, często odwzorowuje wyrazy, zapisując je od strony prawej do lewej.
Ważne…
Współwystępowanie wielu wymienionych objawów u jednego dziecka pozwala z większą pewnością przypuszczać, że mamy do czynienia z dzieckiem z ryzyka dysleksji.
W pierwszych latach nauki dziecka w szkole, dorośli (rodzice, opiekunowie, nauczyciele) powinni zwrócić uwagę na w/w symptomy i odpowiednio interweniować – poddać dziecko badaniom diagnostycznym i zadbać o to, by dziecko jak najwcześniej zostało objęte pomocą pedagoga.
Literatura:
Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji, dysortografii i dysgrafii- Skala Ryzyka Dysleksji wraz z normami dla klas I/III;
Materiały szkoleniowe „Praca z dzieckiem ryzyka dysleksji”;
Ewa Włodarczyk
terapeuta pedagogiczny/ pedagog specjalny
Objawy trudności występujących u dzieci w wieku szkolnym (kl. II-III), zostaną opisane w drugiej części artykułu „Ryzyko dysleksji i jego symptomy”.
